به همین سادگی ساخته رضا میر کریمی
همه پوستر ها زنی تنها را در تمی خاکستری- سیاه نشان می دادند، نشسته در هوای نیمه شب خانه اش.فیلم تحسین شده جشنواره فیلم فجر: ".
آن
چه در فیلم بسیار چشمگیر است فقدان حضور نقطه اوج به معنی حادثه ای شاخص است ،
حادثه ای که روند قصه را تغییر دهد و انگیزه ای برای آن چه که بعد از آن رخ می دهد
باشد.در فیلم میرکریمی اما این نقطه در بطن رویدادهای بسیار ساده و روزمره زندگی
یک زن خانه دار گم شده است و تنها پیش آمدن آن را وقتی حس می کنیم که
"طاهره" در حال بستن چمدانش است.
فیلم یک روز از زندگی زنی خانه دار و شهرستانی ساکن تهران است.
طاهره. در تمام سکانس هایی که او در خانه تنهاست، جزیی نگری کارگردان در به تصویر
کشیدن لحظات بسیار عادی یک زن در خانه قابل تحسین است. دردیدگاه متعارف، پرداختن
به جنگ، ماجراهای جنایی، ورزش، سیاست و ... یعنی دغدغه هایی که مردانه گفته می
شود، یک ارزش به حساب می آید و در مقابل تصویر پردازی در مورد بافت های ظریف
روزمرگی چون شستن لباس ها، گردگیری اتاق ها و وسایل، پختن غذا و ... سطحی نمایانده
شده است. در "به همین سادگی" اما دنیای کوچک و خانگی طاهره را می بینیم
که پر است از صداهای زنانه ای که محیط را تا آمدن همسر و بچه ها در تملک خود
دارند: صدای دمپایی راحتی روی فرش ها، جوشیدن آب سماور ، تکاندن لباس های خیس قبل
از پهن کردن روی بند و ... پرداختن به همین لحظات گمنام است که آن ها را از مدفون
شدن در شکاف جریانات "مهم" (مردانه) می رهاند. آن چه که به
زعم "ولف" قسمتی از رسالت زنان نویسنده است "ثبت این زندگی های
گمنام..." (مشیری، 1382) از طریق تمرکز روی جزییات عینی زندگی روزمره زنان.
هم ادبیات و هم سینمای مردانه تمرکزی این چنینی نداشته اند و اگر در معدود مواردی
به چشم می خورد ، بیشتر به زنان طبقه و تحصیلات خاص پرداخته شده است.کار
آقای میرکریمی از این منظر بسیار قابل درنگ است!
××××××
"به همین سادگی" یادآور رمان "مادام دالاوی" ولف
و فیلم " ساعت ها" ی استیون دالدری نوشته مایکل کانیگهام است.
"کلاریسا ووان – که دوستش او را مادام دالاوی صدا می زند- و "لورا
براون" و "طاهره" زنانی هستند که در لحظاتی از زندگی شان به نتایجی
رسیده اند که تمامی آن چه را که تا کنون پشت سر نهاده اند بیهوده، ناقابل و بی
ارزش می یابند. دغدغه این سه زن اصلا از یک سنخ نیست. کلاریسا و لورا را درد زیستن
و اضطراب هستی می آزارد. سرگردانی هایی پسامدرن که که میل به خودکشی را در آن ها
به وجود می آورد. طاهره هنوز به این سطح از تحلیل و تاثر نرسیده، ولی آن چه
در پرداخت روایی و سینمایی از این سه زن مشترک می نماید ریز کردن اتفاقات و
احساسات یک روز عادی و تکراری زنی خانه دار است ( مثل خریدن گل، تدارک میهمانی یا
جشن، و...) که در نهایت آن ها را به تامل در روش زندگی و اعمال شان وامی دارد. این
خوداندیشی در هر سه آن ها نتیجه ای همسان دارد: بن بست.
بن بست طاهره رکودی مقدر است برای زنی که در یک
جامعه متناقض و پرتنش می زید. تضادها و تنش های حاصل از شرایط پیچیده
کشورهای در حال گذار آن هم از نوع ما: جامعه ای هنوز سنت مدار با لایه هایی بی
تناسب از تمایلات نوخواهانه – کاریکاتور وار- که بر سر محیط کوچک یک
خانواده نیز سایه می افکند. بن بست طاهره حاصل بی جایگاهی زنی است پیش مدرن
که دگرگونی نقش ها، نقش دیروز او را از اعتبار انداخته است.
طاهره واجد همه صفاتی است که به واسطه آن می
توان کسی را- زنی را- سنت محور خطاب کرد. نقش او خانه داری، بچه داری و همسرداری
است. او بر سر دوراهی ها به استخاره پناه می برد، مقید به نظمی قدیمی و بی خدشه
حتی در چیدمان خانه اش است ، روابط او به شدت درونی
و محدود به همسایگان و خانواده اش می شود و هیچ کنشی درحوزه عمومی یاحوزه مردانه
تامین معیشت از خود نشان نمی دهد، ... اما تناقض از جایی آغاز می شود که در بیرون
از حوزه خانگی و آرام او، تغییر قواعد، روابط میان آدم ها ، روابط میان فرزندان،
روابط میان والدین و فرزندان و زن ها و شوهر ها را دیگرگون کرده است. این دگرگونی
از رابطه تعیین کننده میان این دو حوضه خانگی و عمومی نشات می گیرد.
در سالگرد ازدواج طاهره و امیر، با چندین اتفاق کوچک که ریشه در
تغییرات جدید دارند بن بست رخ می نمایاند. طاهره این آگاهی تلخ و مضطرب
کننده را در شعرناتمامش به زیبایی بیان می کند وقتی می نویسد: "چلچراغ باشکوه
خانه خاموش است..." . او پی می برد زنی که همیشه چشم و چراغ خانه بوده
و گرداننده امور خانه و فرزندان، دیگر از عهده مشاوره فرزندان و
همراهی همسر برنمی آید چرا که اندک اندک سنخ حرف ها دیگرگون شده است.او با حسرتی
نوستالژیک دنیای کودکیش را یاد می کند: شهری کوچک، خانه ای بزرگ و پر اطاق،
ردیف مرتب رختخواب های میهمانان، خواهران و برادران و زبانی مشترک (ترکی) و تصنیف
فولکلوریک ساری گلین و... پسرش اما ترجیح می دهد او مانتو بپوشد و بتواند
واژه های انگلیسی را درست تلفظ کند و دخترش می خواهد مادر بتواند با اینترنت کار
کند و نگران است که او در عروسی فرداشب آیا لباس مناسبی خواهد پوشید یا نه. همسرش
نیز آخر شب خسته از کار روزانه و در حالیکه به یاد ندارد امروز سالگرد ازدواج شان
بوده به خانه می آید و به راحتی اعلام می کند که کد حساب مشترک شان را تغییر داده
است... به این ترتیب طاهره باز هم چلچراغ خانه را بی فروغ تر می بیند. نقب زنی
زیبای کارگردان از چلچراغ به شرایطی که طاهره در آن به سر می برد در چند سکانس
دیدنی فیلم تکرار می شود، وقتی که طاهره با گریه چلچراغ را خاموش می کند و یا لاله
های بلور را برق می اندازد. در این لحظات او بانویی است کاملا از سکه افتاده! مثل
چینی های گل سرخی جهیزیه اش و لاله بلور گوشه میز ناهارخوری.
حقیقت بازگو شده در فیلم ، مبتلا به طیف وسیعی
از زنان ماست و به همین دلیل فیلم را می توان " سرشت نمایی زنان خانه دار
ایرانی" دانست. پایان فیلم اما بسیار تامل برانگیز است. "همینجا
هستم" آخرین جمله فیلم است و تعیین تکلیف کارگردان مرد فیلم – نماینده جامعه
مرد سالار- برای این طیف زنان. طاهره قصد دارد از جایگاه بی قدرش به محیطی مانوس
فرار کند و آن چه تصمیم او را تغییر می دهد، یادآوری مفهوم "سفید بختی"
است توسط زن همسایه در چند دقیقه پایانی فیلم. به زعم او طاهره سفید بخت است یعنی
خانواده ای آرام و بسامان دارد و مادر و کدبانوست وهمسری دارد که بر سرش سایه
افکنده! . او سفید بخت است چون این واژه در نظر زن همسایه معیاری برای سنجش میزان
همدلی و هم فکری و هم سطحی زن و شوهر ندارد!!
ماندن طاهره اگر چه بهتر از فرار می نماید، اما
پذیرش بن بست نیز هست و همان "سوختن و ساختن" دیرینه زن ایرانی.آخرین
سکانس و تاریکی نیمه شب خانه طاهره، نوید فردایی بهتر نیست.
منبع:
1- مشیری، مینو. "بدون
ترس از ویرجینیا وولف"، سمرقند، سال اول، ش1، بهار 1382.
http://anthropology.ir/article/933.html
زهره محمدیان مغایر
