فیلم “ناهید” ساخته آیدا پناهنده
فیلم “ناهید” ساخته آیدا پناهنده، تنها فیلم بلند ایرانی حاضر در جشنواره کن است که در روزهای گذشته در بخش نوعی نگاه به نمایش درآمد و با استقبال تماشاگران حاضر در کن مواجه شد.
“ناهید”، درام اجتماعی قابل قبولی است از کارگردان جوانی که به نوعی ادامه دهنده سینمای اجتماعی رخشان بنی اعتماد، جعفر پناهی و اصغر فرهادی است. ناهید(با بازی تحسین برانگیز ساره بیات)، زن جوانی است که از شوهر معتادش احمد(با بازی متفاوت نوید محمدزاده) جدا شده و از راه تایپ پایان نامه های دانشجویی، خرج زندگی خود و پسر کوچکش را درمی آورد. او عاشق مرد متمولی به نام مسعود(با بازی کنترل شدۀ پژمان بازغی) است که به او پیشنهاد ازدواج هم داده اما او با شوهر سابق اش توافق کرده که تنها در صورتی می تواند بچه را نزدش نگه دارد که ازدواج نکند و ناهید هم از ترس این موضوع به مسعود و در واقع به میل درونی اش، پیشنهاد رد داده است.
“ناهید” خط روایی ساده ای دارد. درونمایه اصلی آن (تلاش یک زن برای گرفتن حق حضانت فرزند) با اینکه چندان تازه نیست و به شکل های متفاوتی در برخی از فیلم های ایرانی از جمله جدایی نادر از سیمین نیز مطرح شده اما همچنان دستمایه خوبی برای خلق درام های پرکشش و جذاب است و آیدا پناهنده و ارسلان امیری (فیلمنامه نویس اش)، آگاهانه از این ظرفیت استفاده کرده اند. ناهید، زن ستمدیده و محرومی است که به گفته خودش همه زندگی اش را وقف بچه اش کرده و حالا باید بین عشق و بچه اش یکی را انتخاب کند چرا که جامعه این حق را به عنوان یک زن مستقل و مادرِ تنها از او سلب کرده است(احمد در جایی از فیلم به مسعود می گوید که بچه باید پیش اش بماند چرا که این حق را خدا و و قانون به او بخشیده اند). ناهید باید برای کسب ابتدایی ترین حقوق انسانی اش بجنگد. اما مشکل فیلم ناهید در یک بعدی بودن شخصیت های آن است. فیلمساز در مورد آنها به ویژه در مورد ناهید تا حد زیادی مطلق نگری کرده است. ناهید، شخصیتی متعالی و خیر مطلق است. او با اینکه فقیر و بی پول است، اما دزدی نمی کند و به پول مسعود دست نمی زند و به قرارهایش پایبند است. با اینکه ستیزه جوست اما در مقابل سیلی برادرش واکنش نشان نمی دهد. فیلمساز روی شخصیت محوری فیلمش متمرکز نیست و صحنه های پراکنده( از جمله درگیری افراد باج خور و شرور با احمد) که حذف آنها به فیلم هیچ صدمه ای نمی زند، در آن زیاد است.
“ناهید” از نظر ساختار و فرم روایی اثر شاخص و رادیکالی نیست و حضور آن در بخش نوعی نگاه که بیشتر مربوط به فیلم های تجربی تر، نوآورانه و رادیکال از نظر فرم است، کمی عجیب به نظر می رسد. با این حال برخی ظرافت ها و ریزه کاری های سینمایی در این فیلم را نباید نادیده گرفت. نمایی از ناهید که پیاده در کنار حاج آقا فضلی(صاحبخانه بدجنس اش)، سوار بر دوچرخه در خیابان های انزلی راه می رود، تفسیری از وضعیت موجود زن در جامعه ایران و موقعیت برتر و سلطه گر مردان است.
فیلمساز، استفاده خلاقانه و هوشمندانه ای از دوربین های مداربسته در فیلم کرده است. آنچه که این دوربین ثبت می کند، نه تنها کارکرد دراماتیک داشته و باعث می شود که احمد از رابطه بین ناهید و مسعود خبردار شود بلکه از سوی دیگر، حضور این دوربین ها، خود نشانه ای از جامعه ای تحت نظارت و کنترل است که هزار چشم در کوچه و برزن و ساحل، شهروندان را می پایند.
در سینمای ایران، معمولا این نوع درام های خانوادگی، در فضاهای آپارتمانی تهران (به عنوان بستر اصلی درام های خانوادگی شهری) می گذرد اما انتخاب شهر انزلی به عنوان لوکیشن اصلی فیلم و خروج دوربین از آپارتمان، نه تنها حرکتی ضد کلیشه ای است بلکه باعث افزایش جنبه های بصری فیلم شده است. فضای ابری و خاکستری و دلگیر فیلم و نماهای لانگ شات ناهید در کنار دریا با امواج خروشان(با فیلمبرداری تحسین برانگیز مرتضی قیدی)، در پیوندی تنگاتنگ با تم اصلی فیلم و زندگی غمبار ناهید است.
“ناهید”، به عنوان اولین فیلم بلند پناهنده، امیدوارکننده است و خبر از ظهور فیلمسازی مستعد با دغدغه های اجتماعی می دهد، فیلمسازی که به قابلیت های بیانی سینما آشناست و قصه اش را خوب روایت می کند. باید منتظر کارهای بعدی او ماند.
